خو و خێزانا و جڤاکێ خو بپارێزە

د ڤان دوماهیکا دا گەلەك کەسا هەول دایە عێراقێ بجهـ بهێلن ب رێکێن جودا، وەك ب رێکا وەلاتێ ئیرانێ و تورکی دا بگەهنە ئێکەتیا ئەوروپا و داخوازیا پەنابەریێ بکەن. پرانیا جاران ئەڤ گەشتێن پەنابەرا دهێنە هاندان ورێکخستن ژ لایێ قەچاخچیان و هندەك رێکخەرێن دی ڤە کو داخازا پارەکێ زوور دکەن ژبو ڤان گەشتا.

د سالێن بوری دا، ب هزاران خەلك دگەل خێزانێن وان ئاسێ ماینە و د کاودانێن گەلەك سەخت را د بوورن و ئاسێ بوینە ل وەلاتێن لسەر رێکێ دا دگەل نەبۆنا پەناگەهەکێ و نەبونا خارنێ و ئاڤێ وچاڤدێریا ساخلەمی یێ. پڕانیا وان کوچبەران هاتینە زڤراندن لسەر سنوران و کەتینە د کاودانێن سەختر ژ کاودانێن وان تێرا بورین بەریکا دەست ب گەشتا پەنابەریێ بکەن، پرانیا وان ماینە بێ پارە و بوینە خودانێن زوور دەینا و بێ خانی ماینە یانژی پەناگەهەکێ کو لێ بزڤرن. رێژەکا زوور کێم شیاینە بگەهنە ئێکەتیا ئەوروپا، وئەو کەسێن گەهشتین ژی وەسا باسکریە کو هەتا گەهشتینە ئێکەتیا ئەوروپی، وان و خێزان و زاروکێن وان گەلەك کاودانێن نەخوش و سەخت بوراندینە د رێکێدا.

مەترسیان تێبگەهە و بزانە 

لدەمێ کو تە هەردەم مافێ هەی بو کوچکرنێ و داخازا پەنابەریێ ، یا گرنگە بزانی کو گەشتکرنا بێی ڤیزە یا پری مەترسی یە، سەرەرای داخازیا تە بو پەنابەریێ، بزانە کۆ ئەڤ جورە گەشتە زیانێن توند دکەهیننه تە و خێزانا تە ژ لایێ جەستەیی و مێشکی و دارایی ڤە.

ئەو قەچاخچی و ڕێکخەرێت ڤان گەشتان دبیت داخازا پارەی ژتە بکەن بەری گەشتێ، د وەختێ گەشتێ دا یان ژی پشتی گەشتێ، و ئەو نەشێن گەرەنتیێ بدەن بو گەهاندنا تە بو جهێ دەستنیشانکری. تو و خێزانا تە بەلکی ببنە قوربانیێن وان کەسان یێن حەزا وان فایدە و بدەسڤەئینانن، کو سوزێ ددەن کو تە بگەهیننه وەلاتەکێ دی ب شێوێ نە ئاسایی. پرانیا جاران حەز و ئرامیا تە نە خەمە بو وان کەسان. ئەو کەس سوودمەندیێ ژ رەوشا تە دبینن و راستیا وێ چەندێ کو تو نەشێی گەشتێ بکەی ب رێکێن ئاسایی. تو و خێزانا تە بەلکی ببنە قوربانیێن خاپاندنێ  و ئێشانێ.

وەرگرتنا ڤیزا وەلاتەکێ سنوردار بو وەلاتێن ئێکەتیا ئەوروپی، وێ ڕامانێ نادەت کو یا گەرەنتی یە دێ شێی گەهیە د ناڤا ئێکەتیا ئەوروپی دا. چونا دناڤا وەلاتەکێ ئێکەتیا ئەوروپی دا تە پێتڤی بڤیزێن دەستنیشانکری هەیە . بێی هەبونا ڤیزا ئێکەتیا ئەوروپی، د بیت تو ئاسێ ببی د رێکێدا و بەرامبەری هندەك بڕیارێن نەچاری و نە هێمن ببی، هەروەسا دبیت بکەڤیە بەر مەترسیا گرتنێ و ڤەقەتیانێ ژ خێزانا خو و ڤەگەریانا راستەخو بو وەلاتێ تە یێ رەسەن.

بزانە بەرى بچى

ل دويڤ رێنمایێن لايەنێن پەيوەندیدار لپارێزگەها دهوكێ ، هەر كەسىێ بڤێت گەشتێ بكەت ژ هەرێما كوردستانێ برێكا ئاسمانی يان زەمينێ ،  ئەو ئێدى نەشێت بگەهيتە خزمەتگوزاريێن توماركرنێ يێن كومسيونا بلندا نەتەوەیێن ئێکگرتی بۆ کاروبارێن پەنابەران (UNHCR) يان كارتا ئاكنجيبوونێ يا مروڤايەتى بدەست خوڤە بينيت ، تنێ دێ شێت گەهیتە ڤان خزمەتان ئەگەر دەستويريا گەشتکرنێ ژ رێڤەبەريا ئاكنجيبوونێ بدەست خوڤە ئينابيت بەرى گەشتكرنێ.

خو و خێزانا خو بپارێزە

هشیاربە ژ داخوازی و سوزێن نە راست و دروست یێن کو د بینی لسەر تورێن جڤاکیێن نە باوەرپێکری.

گەلەک کەس و مالپەر و پەیجێن سەختە هەنە لسەر تورێن جڤاکی کو سەختەکاریێ دکەن و داخازی و سوزێن درەو و نە راست ددەن، یانژی سەختەکاریێ دکەن بناڤێ كومسيونا بالا یا نه‌ته‌وه‌يێن ئێکگرتی بو كاروبارێن په‌نابه‌را  UNHCRو نه‌ته‌وه‌يێن ئێکگرتی  UN یان ژی بالیوزخانێن وەلاتێن بیانی داکو پارە و خزمەتگۆزاریان ژ خەلکی وەرگرن.

ئەگەر تە رێکخراوەك یان کەسەك دیت کو داخویانیێ دکەت کو دگەل كومسيونا بالا یا نه‌ته‌وه‌يێن ئێکگرتی بو كاروبارێن په‌نابه‌را UNHCR کاردکەت و داخویانیا هاریکاریێ دکەت بو گەشتێ بو دەرڤەی وەلاتی بەرامبەر کوژمەکێ پارەی، خو ژێ دویر بێخە و ئەڤێ چەندێ بگەهینە جهێن پەیوەندیدار.یا پێتڤیە لبیرا تە بیت کو هەمی خزمەتگوزاری یێن دهێنە دابینکرن ژ لایێ نه‌ته‌وه‌يێن ئێکگرتی UN و رێکخراوێن مروڤایەتی ڤە بێ بەرامبەرن.

پەیوەندییێ بکە

ئەگەر تە یان خێزانا تە پێتڤی ب شیرەتێ یان پشتگیرییێ هەبیت، یانژی راوێژکاریێ دەربارەی بارودوخێ تە ل عیراقێ، یانژی ئەگەر تە بڤێت کومببی دگەل خێزانا خو ل ئێکەتیا ئەوروپی یانژی بریتانیا، پەیوەندیێ بکە ب كومسيونا بالا یا نه‌ته‌وه‌يێن ئێکگرتی بو كاروبارێن په‌نابه‌را UNHCR یانژی رێکخراوێن هەڤکار دگەل دا بو وەرگرتنا پێزانینا.

سیاسەتا تێکهەلکرنا پەروەردا پەنابەران هاریکاریا ئەحمەد دکەت ژبۆ زڤڕینا وێ ل قوتابخانێ

ئەحمەد و سیبەر لە ڕێگای چونیان بۆ قوتابخانە © UNHCR/J. Cheewasrirungruang

کەمپا دومیز  2  یا پەنابەران ، کەرتێ هەرێم ، پارێزگەها دهوک ، هەرێمی کوردستان، ئێراق – تشرینا دووەم ٢٠٢٢

غالب و خێزانا خو هاتنە هەرێما کوردستانا عیراقێ ل ٢٠١٢ ،  هەر ژ دەمێ هاتنا وان ل ٢٠١٢ ل گەلەک دەڤەرێن ناڤەندا پارێزگەها دهوکێ ژیان (هەرێما کوردستانا عیراقێ). پشتی ئەڤێ خێزانێ ژ ئەگەرێ توند و تیژیێ لوەلاتێ خو بازدای ، گەلەک ئاستەنگ کەتنە لبەر سینگێ وان بۆ پەیداکرنا پێتڤیێن ژیانا خو لوەلاتێ پەنا لێخاستی لهەرێما کوردستانا عیراقێ.  خێزانا غالبی کو پێک دهێت ژ حەفت کەسان گەشتا خو دەستپێکر ل باژێرێ دهوکێ  د گەل گەلەک ئاستەنگا بۆ ماوێ حەفت ساڵا کو ئێک ژ وان ئاریشێن چاڤا یێن هەین و  ئێکێ دی ئاریشێن گەشەکرنا پاشوەخت یێن هەین تا لدوماهیێ ئاکنجی بوین لکەمپا پەنابەران لدومیز لساڵا ٢٠١٩. خێزانێ جهێ ئاکنجیبونا خو ڤەگوهاست بۆ لناڤا کەمپێ ژبەر کو ژیان گەلەکا گران بۆ ژ دەرڤەی کەمپێ.

پشتی ڤەگوهاستنێ بۆ کەمپا دومیز ، غالبی هەولدا و هەمی شیانێن خو مەزاختن کو سێ ژ زارۆکێن خو دووبارە تۆماربکەت لقوتابخانەکێ لکەمپێ. بەلێ پا نەشیا ژبەر کو هەمی زارۆکێت وی د تۆمارکری بون ل قوتابخانێت حکومی لهەرێما کوردستانا عیراقێ ، زارۆک فێری زمانێ کوردی یێ ناڤخویی ببون کو لدیف سیستەمێ خواندنێ یێ کوردی چوبون و قوتابخانێت لناڤا کەمپێ دا بزمانێ عەرەبی بوون . ژبەر ئەڤی ئەگەری ئەحمەد دگەل دوو ژ خیشک و برایێن خو ڤەقەتیان ژ قوتابخانێ بۆ ماوێ سێ ساڵا. 

لهەیڤا ئەیلولێ ٢٠٢٢ ، غالب شیا سێ ژ زارۆکێن خو دووبارە تۆماربکەت لقوتابخانێ ، سوپاس بۆ ئەنجامدانا سیاسەتا تێکهەلکرنا پەروەردا پەنابەران ژ لایێ وەزارەتا پەروەردێ یا حکومەتا هەرێما کوردستانێ، کو نوکە ئەحمەد و خیشک و برایێن خو د شێن بچنە قوتابخانێ و فێر ببن دگەل هەڤالێن خو. 

” ئەحمەد ئێک ژ زیرەکترین قوتابیا بوو. ئەز گەلەک داما د بوم لدەمێ من زارۆکێت خو د دیتن دەرڤەی قوتابخانێ و خەما پاشەروژا وان من هەلدگرت. وەختێ ئەز ئاگەهی سیاسەتا پەروەردێ یا نوی بویم ئەڤ ساڵە ، من ئێک خولەک هزرا خو نەکر و راست قەستا رێڤەبەریا پەروەردێ کر دا کو بەلگەنامێن پێتڤی پەیدا بکەم ژبو دووبارە تومارکرنا وان د قوتابخانێن ناڤخویێ یێن حکومی دا.” غالب د بێژیت (بابێ ئەحمەدی).

ل قوتابخانا ژڤان ، ئەحمەد مەزنترین قوتابی بوو دناڤ هەڤالێت خودا کو پێتڤیە ئەو ژ سەر و شنی دەستپێبکەت دا ئەو ساڵێت ژێ چووین قەرەبوو بکەت. جێوازیا تەمەنی د ناڤبەرا وی و هەڤالێت وی دا چ جارا نە بویە ئاستەنگ د رێکا خواندنا ویدا. ئەحمەد گەلەکێ کەیفخوشە بزڤریتە ڤە بۆ قوتابخانێ. ئەحمەد یێ هاتیە هەلبژارتن وەک نوینەرێ قوتابیان ل پولا خو ژ لایێ ماموستا یێن خو ڤە کو ئەو گەلەک شانازیێ بخو د بەت. ” ئەز گەلەکێ بکەیفم بزڤرمە قوتابخانێ ڤە . ئەز گەلەکێ خەریب بویم ژ وەرگێرانا لاپەرێن پەرتوکێت خو و دگەل هەڤالێت خو بم . من نە دزانی کا دێ پاشەروژا من و خیشکا من یا چەوا بت. ڤەگەریانا مە بۆ قوتابخانێ هیڤیەکا مەزن دا مە.”  ئەحمەد بکەیف د بێژیت

سیبەر یا خو بەرهەڤ د کەت بۆ ئەڤی سمستەری کو هەمی بابەت دێ بزمانێ کوردی بن. © UNHCR/ J. Cheewasrirungurang

 سیبەرێ پولا ئێکێ یا قوتابخانێ دەستپێکر پار دگەل سیستەمێ عەرەبی. ئەڤ ساڵە، ماموستایێن وێ بکوردی د ئاخڤن کو گەلەک کەیفا وێ یا بهندێ هاتی. “ئەز گەلەکا بکەیفم کو نوکە بئەوی زمانی د خوینم ئەڤێ ئەز د گەل خیزان و هەڤالێت خو پێ د ئاخڤم.” – سیبەر د بێژیت.

سیبەر یا خو بەرهەڤ د کەت بۆ ئەڤی سمستەری کو هەمی بابەت دێ بزمانێ کوردی بن. © UNHCR/ J. Cheewasrirungurang

 سیبەرێ پولا ئێکێ یا قوتابخانێ دەستپێکر پار دگەل سیستەمێ عەرەبی. ئەڤ ساڵە، ماموستایێن وێ بکوردی د ئاخڤن کو گەلەک کەیفا وێ یا بهندێ هاتی. “ئەز گەلەکا بکەیفم کو نوکە بئەوی زمانی د خوینم ئەڤێ ئەز د گەل خیزان و هەڤالێت خو پێ د ئاخڤم.” – سیبەر د بێژیت.

لسەرانسەرێ جیهانێ ،کومسیونا بلند یا نەتەوەیێن ئێکگرتی بۆ کاروبارێن پەنابەران UNHCR و هەڤکارێن وێ پێکڤە و ژ نێزیک کار د کەن دا پەنابەر پەروەردەکا باش وەرگرن د سیستەمێ پەروەردێ یێ حکومی د ناڤ وەلاتێ خوجهدا. سیاسەتا تێکهەلکرنا پەروەردا پەنابەران نمونەکا سەرکەفتیانە یە، کو وەزارەتا پەروەردا حکومەتا هەرێما کوردستانێ سەرکێشیا ئەڤێ سیاسەتێ د کەت. ئەنجامدانا ئەڤێ سیاسەتێ د ئەڤ ساڵەدا زارۆکێن پەنابەر ژ پولا ١ تا ٤ دەلیڤە یا بو هەی بهێنە تێکهەلکرن د  گەل کومەلگەها ناڤخویێ دا.  ئەڤ سیاسەتە دەلیڤێ د دەتە زارۆکان بیەکسانی پەروەردەکا باش بدەستخوڤە بینن ، و ببنە پارچەیەک د هەمان جڤاک دا برێکا پێکئینانا پەیوەندیان د ناڤبەرا زارۆکێن کومەلگەها خوجهدا ئەڤێن د هێنە هەمان قوتابخانە. نە تنێ قوتابی د مفادارن ، بەلکی ئەڤ سیاسەتە پشتگیریا هندێ د کەت کو ماموستا یێن خودان شیان یێن سوری ژی د مفادار بن د هەمان سیستەمێ خواندنێ دا وەک ماموستایێن ناڤخویێ –  ئەڤە د بیتە سەرکەفتنەکا مەزن کو هاریکاریا پەنابەران د کەت دا پێتڤیێن ژیارا خو بدەستخوڤە بینن و پشتگیریا سیستەمێ پەروەردێ د کەت کو پێشوازیا پتر قوتابیا دکەت.